Văn hóa thưởng trà của người Việt không chỉ là một thói quen, mà còn là một nghệ thuật, một nghi thức kết nối tâm hồn và là một phần không thể thiếu trong dòng chảy văn hóa dân tộc. Giữa vô vàn những lựa chọn, ấm chén Bát Tràng luôn chiếm một vị trí đặc biệt, không chỉ bởi danh tiếng của làng nghề trăm năm tuổi mà còn bởi chất lượng và vẻ đẹp kết tinh từ đất và lửa. Tuy nhiên, đứng trước sự đa dạng của thị trường, nhiều người yêu trà không khỏi băn khoăn làm thế nào để nhận biết và lựa chọn được một bộ ấm chén ưng ý.
Thấu hiểu điều đó, Gốm sứ Hoàng Gia – với kinh nghiệm lâu năm trong việc cung cấp các sản phẩm gốm sứ Bát Tràng và Minh Long cao cấp – xin gửi đến quý độc giả một bài viết chi tiết, một kim chỉ nam đầy đủ nhất về cách phân loại ấm chén Bát Tràng. Qua bài viết này, chúng tôi hy vọng bạn không chỉ tìm thấy kiến thức hữu ích mà còn cảm nhận được cái hồn, cái tình của những người nghệ nhân gửi gắm trong từng tác phẩm.
Nền tảng tạo nên giá trị của một bộ ấm chén Bát Tràng
Trước khi đi sâu vào từng phân loại cụ thể, điều quan trọng là phải hiểu những yếu tố cốt lõi đã làm nên danh tiếng và giá trị cho gốm sứ Bát Tràng nói chung và ấm chén nói riêng. Đó là sự hòa quyện của ba yếu tố: chất đất, kỹ thuật chế tác và nghệ thuật tráng men.
Chất đất – xương cốt của gốm
Linh hồn của gốm Bát Tràng bắt nguồn từ nguồn đất sét đặc trưng của vùng châu thổ sông Hồng. Đất sét nơi đây được các nghệ nhân tuyển lựa và xử lý qua nhiều công đoạn phức tạp như ngâm ủ, đánh tơi, phơi lọc để loại bỏ tạp chất, tạo ra một thứ nguyên liệu dẻo mịn, có độ kết dính cao và khả năng chịu lửa tốt. Chính chất đất này quyết định đến độ bền, khả năng giữ nhiệt và cả hương vị của trà khi pha. Một bộ ấm chén Bát Tràng “chuẩn” khi gõ nhẹ vào sẽ phát ra âm thanh trong và vang như tiếng chuông, đó là dấu hiệu của cốt gốm đã được nung chín tới, rắn chắc và bền bỉ.
Kỹ thuật chế tác – hình hài của tác phẩm
Từ khối đất vô tri, đôi bàn tay tài hoa của người nghệ nhân Bát Tràng đã thổi hồn, tạo nên những dáng ấm, chén trà muôn hình vạn trạng. Kỹ thuật “chuốt tay” trên bàn xoay là kỹ thuật cổ xưa và đòi hỏi tay nghề cao nhất, tạo ra những sản phẩm có độ tròn đều tuyệt đối, thành gốm mỏng nhẹ và cân đối. Bên cạnh đó, kỹ thuật “đúc khuôn” cũng được áp dụng để sản xuất hàng loạt, đảm bảo sự đồng đều về kích thước và kiểu dáng.
Mỗi chi tiết nhỏ như vòi ấm, quai cầm, nắp ấm đều được tính toán tỉ mỉ. Vòi ấm phải đảm bảo dòng nước chảy thẳng, tròn dòng và ngắt nước dứt khoát. Nắp ấm phải khít với miệng ấm để giữ nhiệt và hương trà tốt nhất. Sự hoàn hảo trong từng chi tiết nhỏ chính là thước đo cho đẳng cấp của một bộ ấm chén.
Nghệ thuật tráng men – tấm áo của gốm
Nếu chất đất là xương cốt, kỹ thuật tạo hình là da thịt, thì men gốm chính là tấm áo lộng lẫy, quyết định vẻ đẹp và bản sắc của sản phẩm. Các bài men của Bát Tràng là những bí quyết được lưu truyền qua nhiều thế hệ, được pha chế từ các loại khoáng chất tự nhiên như đá vôi, tro trấu, thạch anh… tạo nên những màu sắc và hiệu ứng vô cùng độc đáo. Màu men không chỉ để trang trí mà còn có tác dụng bảo vệ cốt gốm, giúp sản phẩm không bị thấm nước, dễ dàng vệ sinh và an toàn cho sức khỏe người sử dụng.
Các tiêu chí phân loại ấm chén Bát Tràng phổ biến nhất
Sự đa dạng của ấm chén Bát Tràng đến từ sự kết hợp phong phú giữa chất liệu đất, dòng men và kỹ thuật trang trí. Dưới đây, Gốm sứ Hoàng Gia sẽ đi sâu vào từng cách phân loại để giúp bạn có cái nhìn toàn diện và rõ ràng nhất.
Phân loại dựa trên dòng men đặc trưng
Men gốm là một trong những yếu tố nhận diện rõ ràng và hấp dẫn nhất của gốm sứ Bát Tràng. Mỗi dòng men mang một câu chuyện, một vẻ đẹp riêng.
Ấm chén men rạn – vẻ đẹp của thời gian
Đây là một trong những dòng men cổ và độc đáo bậc nhất của Bát Tràng, tái hiện lại kỹ thuật làm gốm từ thời Lý – Trần. Điểm nhấn của dòng sản phẩm này là bề mặt men có những vết rạn chân chim ngẫu nhiên nhưng đầy tính nghệ thuật. Để tạo ra hiệu ứng này, các nghệ nhân đã nghiên cứu sự chênh lệch về độ co ngót giữa xương gốm và men. Khi sản phẩm được nung chín và làm nguội, lớp men bên ngoài co lại nhiều hơn, tạo thành những vết nứt nhỏ li ti trên bề mặt nhưng không ảnh hưởng đến kết cấu bên trong.
Những bộ ấm chén men rạn thường mang một vẻ đẹp hoài cổ, trầm mặc và sang trọng. Theo thời gian sử dụng, nước trà sẽ từ từ ngấm vào các kẽ rạn, tạo nên một lớp “vân trà” tự nhiên, khiến bộ ấm chén càng dùng lâu càng đẹp, càng mang đậm dấu ấn cá nhân của người sở hữu. Đây là lựa chọn tuyệt vời cho những ai yêu thích phong cách cổ điển, tĩnh tại và muốn tìm một vật phẩm có khả năng “sống” cùng năm tháng.
Ấm chén men hỏa biến – vũ điệu của lửa
Trái ngược với vẻ đẹp có phần quy chuẩn của các dòng men khác, men hỏa biến là đỉnh cao của sự ngẫu hứng và nghệ thuật sắp đặt của lửa. “Hỏa biến” có nghĩa là sự thay đổi, biến ảo diệu kỳ dưới tác động của nhiệt độ cao trong lò nung. Nghệ nhân sẽ phết nhiều lớp men với các thành phần oxit kim loại khác nhau lên sản phẩm, và trong quá trình nung ở nhiệt độ từ 1200°C đến 1300°C, sự tương tác hóa học giữa các oxit này cùng với sự thay đổi của môi trường oxy trong lò sẽ tạo ra những dải màu sắc loang chảy, hòa quyện vào nhau một cách độc nhất vô nhị.
Mỗi sản phẩm ấm chén men hỏa biến là một tác phẩm độc bản, không bao giờ có hai chiếc giống hệt nhau. Màu sắc có thể chuyển từ xanh ngọc, xanh biển sâu đến nâu đất, vàng hổ phách… tạo nên một vũ trụ thu nhỏ trên bề mặt gốm. Dòng ấm chén này đặc biệt phù hợp với những không gian sống hiện đại, những người có gu thẩm mỹ tinh tế, yêu thích sự độc đáo và sáng tạo.
Phân loại dựa trên chất liệu đất
Bên cạnh men, chất liệu đất làm nên cốt gốm cũng là một tiêu chí phân loại quan trọng, ảnh hưởng trực tiếp đến công năng và trải nghiệm thưởng trà.
Ấm chén tử sa – chuyên gia pha trà
Nhắc đến ấm chén chuyên dùng để pha trà, không thể không kể đến dòng tử sa. “Tử sa” (đất sét tím) là một loại đất sét đặc biệt giàu khoáng chất, đặc biệt là oxit sắt, có nguồn gốc từ vùng Nghi Hưng (Trung Quốc) nhưng đã được các nghệ nhân Bát Tràng nghiên cứu và phát triển thành công dựa trên nguồn nguyên liệu địa phương. Đặc tính nổi bật nhất của ấm chén tử sa Bát Tràng là cốt gốm không tráng men, bề mặt mộc mạc nhưng bên trong lại có độ xốp nhất định.
Chính cấu trúc vi xốp này cho phép ấm “thở”, giúp giữ lại hương thơm của trà và làm cho nước trà trở nên mềm mại, đậm đà hơn. Đặc biệt, sau một thời gian dài chỉ dùng để pha một loại trà duy nhất, ấm tử sa sẽ “lưu hương”, tức là chỉ cần đổ nước sôi vào ấm không cũng đã thoang thoảng mùi trà. Vì vậy, giới sành trà thường sở hữu nhiều ấm tử sa khác nhau, mỗi ấm chuyên dùng cho một loại trà (trà xanh, ô long, phổ nhĩ…). Ấm tử sa Bát Tràng là minh chứng cho sự kết hợp hoàn hảo giữa công năng và vẻ đẹp mộc mạc, giản dị.
Phân loại dựa trên phong cách trang trí và kỹ thuật chế tác
Vẻ đẹp của ấm chén Bát Tràng còn được thể hiện qua các phương pháp trang trí thủ công tinh xảo, mỗi phương pháp lại mang đến một phong cách riêng.
Ấm chén vẽ tay – nét hồn của nghệ nhân
Đây là dòng sản phẩm mang đậm giá trị nghệ thuật và công sức của người nghệ nhân. Trên nền men trắng ngà hoặc men màu, những người thợ tài hoa sẽ dùng bút lông để vẽ nên các họa tiết trang trí. Mỗi nét vẽ, dù là thanh hay đậm, đều thể hiện sự khéo léo, kinh nghiệm và cả cảm xúc của người vẽ. Các đề tài thường thấy trên ấm chén vẽ tay là những hình ảnh gần gũi với văn hóa Việt Nam như hoa sen, cành trúc, cá chép, hay những bức tranh phong cảnh sơn thủy hữu tình.
Sự khác biệt lớn nhất của ấm chén vẽ tay so với hàng in decal công nghiệp nằm ở “cái hồn” của nét vẽ. Nét vẽ tay có thể không đều tăm tắp nhưng lại mềm mại, uyển chuyển và có chiều sâu. Mỗi sản phẩm là duy nhất, mang dấu ấn cá nhân của người nghệ nhân. Đây là món quà tặng vô cùng ý nghĩa, thể hiện sự trân trọng và tấm lòng của người tặng.
Ấm chén bọc đồng – sự kết hợp giữa cổ điển và sang trọng
Để tăng thêm phần sang trọng, chắc chắn và mang một chút phong vị cung đình, các nghệ nhân Bát Tràng đã kết hợp gốm sứ với kỹ thuật chạm khắc kim loại. Những bộ ấm chén bọc đồng thường có phần miệng, quai, vòi và vành nắp được bọc những lớp đồng được chạm khắc hoa văn tinh xảo.
Lớp bọc đồng không chỉ có tác dụng trang trí, tạo điểm nhấn quyền quý cho sản phẩm mà còn giúp gia cố những bộ phận dễ va chạm, tăng độ bền cho bộ ấm chén. Sự tương phản giữa màu men gốm trầm ấm và màu vàng óng của đồng tạo nên một tổng thể hài hòa, vừa cổ kính lại vừa sang trọng. Dòng sản phẩm này rất được ưa chuộng để làm quà biếu tặng cấp trên, đối tác hoặc trưng bày trong những không gian phòng khách mang phong cách hoài cổ, trang trọng.
Ấm chén giả cổ – tái hiện nét đẹp xưa
Dòng ấm chén giả cổ ra đời từ niềm yêu thích và mong muốn tái hiện lại vẻ đẹp của những món đồ gốm cổ đã thất truyền hoặc chỉ còn lại trong viện bảo tàng. Đây không phải là làm hàng giả, mà là một kỹ thuật chế tác đặc biệt nhằm tạo ra những sản phẩm mới nhưng mang dáng dấp, màu men và hoa văn của các thời kỳ lịch sử trước đây như Lý, Trần, Lê, Nguyễn.
Nghệ nhân làm ấm chén giả cổ phải có kiến thức sâu rộng về lịch sử mỹ thuật, am hiểu về các đặc trưng gốm sứ qua từng thời đại. Họ sử dụng các kỹ thuật đặc biệt để tạo ra màu men cũ kỹ, những vết rạn chân chim tự nhiên hay những hoa văn phảng phất nét xưa. Sở hữu một bộ ấm chén giả cổ giống như mang cả một không gian văn hóa lịch sử vào trong ngôi nhà của bạn, là sự lựa chọn của những người có chiều sâu và đam mê sưu tầm.
Bí quyết chọn mua và bảo quản ấm chén Bát Tràng
Để chọn được một bộ ấm chén Bát Tràng chất lượng và sử dụng bền lâu, Gốm sứ Hoàng Gia xin chia sẻ một vài kinh nghiệm thực tế:
- Kiểm tra âm thanh: Dùng ngón tay gõ nhẹ vào thành ấm hoặc chén. Nếu nghe thấy tiếng kêu trong và vang như tiếng kim loại chạm vào nhau, đó là sản phẩm được nung ở nhiệt độ cao, cốt gốm đã chín kỹ, bền và chắc.
- Quan sát bề mặt: Bề mặt men phải bóng, mịn, không có những chấm đen nhỏ li ti do lẫn tạp chất. Hoa văn vẽ tay phải sắc nét, mềm mại.
- Kiểm tra độ khít: Nắp ấm phải vừa vặn với miệng ấm, không bị kênh hay quá lỏng. Khi nghiêng ấm, nắp không dễ bị rơi ra.
- Thử dòng nước: Vòi ấm là bộ phận quan trọng. Hãy thử đổ nước vào và rót ra. Dòng nước phải chảy đều, tròn, không bị bắn tóe và ngắt nước phải gọn, không bị rớt giọt.
- Khai ấm trước khi dùng: Với ấm mới mua về, đặc biệt là ấm tử sa, bạn nên “khai ấm”. Hãy luộc ấm với lá trà trong khoảng 30 phút, sau đó vớt ra để nguội tự nhiên. Việc này giúp làm sạch ấm, loại bỏ mùi đất nung và giúp ấm hấp thụ hương trà tốt hơn ngay từ lần đầu sử dụng.
- Bảo quản: Sau mỗi lần dùng, hãy tráng sạch bằng nước nóng và úp khô tự nhiên. Hạn chế dùng các chất tẩy rửa mạnh vì có thể làm ảnh hưởng đến men và khả năng lưu hương của ấm.
Lời kết
Thế giới ấm chén Bát Tràng là một thế giới đa dạng, phong phú, nơi mỗi sản phẩm là một câu chuyện về văn hóa, lịch sử và nghệ thuật. Việc phân loại ấm chén Bát Tràng không chỉ giúp chúng ta trở thành những người tiêu dùng thông thái mà còn mở ra một cánh cửa để ta hiểu sâu hơn về tinh hoa của làng nghề thủ công Việt Nam. Từ vẻ đẹp cổ kính của men rạn, sự biến ảo của men hỏa biến, công năng tuyệt vời của tử sa, đến nét duyên dáng của hoa văn vẽ tay, mỗi dòng sản phẩm đều có một sức hấp dẫn riêng, chờ đợi những tâm hồn đồng điệu đến khám phá.
Tại Gốm sứ Hoàng Gia, chúng tôi tự hào là cầu nối mang những tác phẩm gốm sứ Bát Tràng cao cấp và tinh xảo nhất đến với người yêu trà trên khắp cả nước. Chúng tôi cam kết mỗi sản phẩm đều được tuyển chọn kỹ lưỡng, đảm bảo chất lượng và nguồn gốc xuất xứ rõ ràng.
Hãy đến với Gốm sứ Hoàng Gia để trải nghiệm và lựa chọn cho mình những bộ ấm chén hoàn hảo, để mỗi chén trà là một khoảnh khắc thưởng thức nghệ thuật đích thực.
- Website: https://gomsuhoanggia.vn
- Showroom trưng bày: 439 Cách mạng tháng 8, Phường 13, Quận 10, TPHCM
- Hotline tư vấn: 094.7836.567
- Email: gomsuhoanggia@gmail.
Câu hỏi thường gặp (FAQ)
1. Làm thế nào để phân biệt ấm chén Bát Tràng thật và hàng giả, hàng Trung Quốc?
Tại Gốm sứ Hoàng Gia, chúng tôi khuyên bạn nên chú ý đến cốt gốm dày dặn, cầm chắc tay và âm thanh khi gõ vào trong và vang. Hàng Bát Tràng chuẩn có họa văn vẽ tay mềm mại, có hồn, không dại và đều tăm tắp như hàng in decal công nghiệp giá rẻ.
2. Ấm chén Bát Tràng có dùng được trong máy rửa bát không?
Chúng tôi khuyên bạn nên rửa ấm chén Bát Tràng bằng tay với nước ấm để bảo vệ lớp men và các chi tiết trang trí thủ công. Đặc biệt với các dòng ấm chén bọc đồng, men rạn hay tử sa, việc dùng máy rửa bát và chất tẩy rửa mạnh có thể làm hỏng sản phẩm.
3. Tại sao ấm tử sa Bát Tràng lại được giới sành trà ưa chuộng?
Ấm tử sa Bát Tràng được yêu thích vì chất đất có cấu trúc xốp đặc biệt, giúp “thở” và lưu giữ hương trà rất tốt. Sử dụng lâu ngày, ấm sẽ hình thành một lớp cao trà mỏng bên trong, giúp hương vị trà pha ra ngày càng thơm ngon, đậm vị hơn.
4. Dòng ấm chén men hỏa biến có an toàn cho sức khỏe không?
Hoàn toàn an toàn. Tại Gốm sứ Hoàng Gia, các sản phẩm ấm chén men hỏa biến Bát Tràng đều được nung ở nhiệt độ rất cao (trên 1200°C), giúp loại bỏ hoàn toàn các tạp chất có hại như chì, cadmium. Màu sắc của men là do sự biến đổi của oxit kim loại trong men chứ không phải phẩm màu công nghiệp.
5. Nên chọn loại ấm chén nào để làm quà tặng sếp hoặc đối tác?
Để làm quà tặng cao cấp, bạn có thể cân nhắc ấm chén bọc đồng với vẻ ngoài sang trọng, quyền quý. Ngoài ra, ấm chén vẽ tay với các họa tiết ý nghĩa như “Thuận buồm xuôi gió” hay “Mã đáo thành công” cũng là một lựa chọn tinh tế và đầy thành ý.
6. Sự khác biệt chính giữa ấm chén men rạn và men rạn giả là gì?
Ấm chén men rạn thật của Bát Tràng có các đường rạn tự nhiên, chìm dưới lớp men bóng và khi dùng lâu, trà sẽ ngấm vào tạo thành vân trà rất đẹp. Men rạn giả thường chỉ là các đường nứt trên bề mặt, nông và kém tinh tế, không có khả năng “lên nước” theo thời gian.
