Hãy cùng Gốm Sứ Hoàng Gia tìm hiểu về nghệ nhân ưu tú Tô Thanh Sơn – một trong bốn nghệ nhân tài hoa bậc nhất của làng gốm Bát Tràng. Sự nổi tiếng của gốm Tô Thanh Sơn được đặc trưng bởi việc sử dụng men lam thời Nguyễn và men rạn cổ truyền, tạo nên một thương hiệu độc đáo và dị biệt. Và không để bạn phải chờ lâu, chúng ta sẽ cùng gặp nghệ nhân tài ba này – người được mệnh danh là có khả năng “thu cả vũ trụ” vào một cái chén nhỏ!
Sơ lược về nghệ nhân ưu tú Tô Thanh Sơn
Tô Thanh Sơn là một trong những nghệ nhân ưu tú của làng gốm sứ Bát Tràng ở Gia Lâm, Hà Nội, tác phẩm của ông được mệnh danh là “thu nhỏ cả vũ trụ”.
Nghệ nhân Tô Thanh Sơn thuộc vào nhóm 4 nghệ nhân nổi tiếng của Bát Tràng, gồm “Độ – Thắng – Lợi – Sơn”. Trong khi Nghệ nhân Trần Độ nổi tiếng với việc phục chế các dòng gốm cổ của Thăng Long, nghệ nhân Vũ Đức Thắng được biết đến với kỹ thuật phủ men chồng màu độc đáo và việc thành lập bảo tàng tư nhân Hồn Đất Việt, thì Tô Thanh Sơn nổi bật với dòng men rạn từ xương gốm.
Với nhiều năm kinh nghiệm và tâm huyết với nghề gốm, ông đã tạo ra vô số sản phẩm gốm Bát Tràng được người sử dụng tin tưởng như đồ thờ, ấm chén, bát đĩa… Ông cũng có một phòng trưng bày riêng với những tác phẩm như bình, lọ, lư hương, tượng Phật…
Ngoài ra, ông còn nổi tiếng khi được đặt hàng đặc biệt ở khu Thái Miếu – Lam Kinh – Thanh Hóa. Ông cũng là người lưu giữ và phát triển dòng men rạn đã bị thất truyền từ thế kỷ XIX. Sự đam mê và thành tựu của ông đã được nhà nước công nhận thông qua việc phong tặng danh hiệu nghệ nhân ưu tú của làng gốm Bát Tràng.
Nghệ nhân ưu tú Tô Thanh Sơn – Người tiếp nối dòng chảy truyền thống
Trong sự nghiệp làm gốm, Tô Thanh Sơn đã thể hiện sự tận tụy và đam mê không ngừng nghỉ. Ông đã chia sẻ một triết lý quan trọng: “Muốn đi lên được phải thả hồn vào sản phẩm. Mình không yêu sản phẩm của mình, tại sao người tiêu dùng yêu được”. Những lời này không chỉ là tâm huyết của một nghệ nhân, mà còn là sự hiểu biết sâu sắc về bản chất của nghệ thuật và văn hóa gốm sứ.
Những năm đầu của thập kỷ 90, Tô Thanh Sơn bắt đầu sự nghiệp của mình, quyết tâm theo đuổi nghề gốm truyền thống của gia đình. Ông đã học hỏi và tích lũy kinh nghiệm từ các nghệ nhân kỳ cựu trong làng, từ kỹ thuật tạo dáng đến những bí mật về làm men và làm màu. Mỗi bước đi, ông đều tự rèn luyện bản thân và vượt qua những thử thách khó khăn.
Tuy nhiên, hành trình của Tô Thanh Sơn không trải đầy hoa hồng. Ông đã phải đối mặt với những rủi ro và thất bại, đặc biệt là khi công ty gia đình của ông gặp khó khăn về tài chính sau một thỏa thuận kinh doanh không thành công. Nhưng những thất bại đó không làm ông bất chấp, mà ngược lại, ông đã rút ra được những bài học quý giá và tiếp tục bước đi trên con đường nghệ thuật của mình.
Nghệ nhân ưu tú Tô Thanh Sơn – Người sáng tạo tương lai từ gốm sứ
Trong những thời điểm khó khăn, khi có thể ông đã từ bỏ giấc mơ làm gốm sứ vì không đủ tài chính, Tô Thanh Sơn lại nhớ đến lời khuyên của người thầy dạy của mình, giáo sư – họa sĩ Trần Khánh Chương: “Muốn con đường gốm trở nên bền vững và phát triển, phải được phát huy trên nền tảng gốm truyền thống”.
Từ trải nghiệm và sự chật vật của mình, Tô Thanh Sơn đã nhận ra rằng nếu theo đuổi một con đường chỉ nhắm vào thị trường, mà không mang trong lòng sứ mệnh bảo tồn và phát triển nền văn hóa gốm truyền thống, thì sẽ dễ dàng bị lụi tàn trước sức ép từ hàng ngoại tràn vào.
Điều này đã thúc đẩy ông bắt đầu một cuộc cách mạng về tư duy và phương thức làm việc. Ông tập trung vào việc tạo ra những sản phẩm gốm sứ gia dụng, với các hoa văn truyền thống và kỹ thuật phủ men cổ để thể hiện đậm nét đặc trưng của làng gốm Bát Tràng.
Tuy nhiên, việc thực hiện ý tưởng này không hề dễ dàng. Tô Thanh Sơn phải đối mặt với nhiều thách thức, từ việc chọn lựa các hoa văn, đường nét, cho đến cách phủ men, nhằm tạo ra những sản phẩm vừa đẹp vừa mang phong cách riêng của mình. Đồng thời, ông cũng phải đối đầu với sự cạnh tranh khốc liệt từ hàng gốm nhập khẩu.
Nhưng những nỗ lực không ngừng của Tô Thanh Sơn cuối cùng cũng được đền đáp. Ông đã tạo ra những sản phẩm gốm sứ độc đáo, đẹp mắt, với sự kết hợp hài hòa giữa truyền thống và hiện đại. Những sản phẩm này không chỉ là biểu tượng của nghệ thuật gốm truyền thống mà còn là bước đột phá mới, định hình tương lai cho ngành gốm sứ Bát Tràng.
Thành tựu tiêu biểu nghệ nhân Tô Thanh Sơn
Trong sự kiện kỷ niệm 1.000 năm Thăng Long – Hà Nội, nghệ nhân Tô Thanh Sơn đã tạo ra một chiếc chóe lớn màu men trà, một màu men cổ độc đáo. Đây là một tác phẩm đặc biệt được chế tác để chào mừng sự kiện lịch sử này.
Tác phẩm tiêu biểu khác của Tô Thanh Sơn là chiếc chóe được phục chế với hình ảnh vua Lý Công Uẩn đọc Chiếu dời đô về Thăng Long, được khắc bức phù điêu tròn. Phía sau là toàn bộ bức Chiếu dời đô, tạo nên một tác phẩm gốm sứ có kích thước lớn chưa từng có trước đó (cao 1,65m, đường kính 1m). Đây được xem là một kỷ lục và đỉnh cao nghệ thuật của làng gốm Bát Tràng.
Ngoài ra, các sản phẩm của Tô Thanh Sơn còn được đặt vào hàng “gốm đặc biệt” tại khu Thái Miếu – Lam Kinh ở Thanh Hóa. Toàn bộ các đồ thờ đã được ông phục dựng đúng với men gốm cổ từ thời Hậu Lê, với họa tiết đắp nổi đặc trưng của thời kỳ này.
Các sản phẩm nổi bật của nghệ nhân Tô Thanh Sơn
Dưới đây là một số sản phẩm nổi bật của nghệ nhân Tô Thanh Sơn:
- Bộ ấm chén trà: Tô Thanh Sơn đã tạo ra những bộ ấm chén trà với thiết kế tinh tế và đa dạng về hình dáng và hoa văn. Các chi tiết nhỏ như nút ấm, tay cầm và hoa văn được chế tác tỉ mỉ trên bề mặt, tạo nên những tác phẩm độc đáo và sang trọng.
- Tranh gốm: Nghệ nhân này cũng đã sáng tạo trong việc chế tác tranh gốm. Những tấm tranh thường mang những hình ảnh tượng trưng và truyền đạt thông điệp văn hóa, từ cảnh quê hương đến những chủ đề tâm linh, tạo nên không gian trang trí ấn tượng và sâu sắc.
- Bình hoa và đĩa trang trí: Tô Thanh Sơn cũng đã tạo ra những bình hoa và đĩa trang trí gốm Bát Tràng độc đáo, thể hiện sự tinh tế và sáng tạo trong thiết kế. Những tác phẩm này không chỉ là vật trang trí mà còn là biểu tượng của sự lịch lãm và sang trọng.
- Tượng phật: Ông cũng đã tạo ra những tượng phật đẹp mắt và trau chuốt. Những tác phẩm này thường có độ tỉ mỉ cao, từ biểu cảm khuôn mặt đến các chi tiết trang phục, mang lại sự thanh nhã và tôn kính trong không gian sống và trang trí.
Những sản phẩm của nghệ nhân Tô Thanh Sơn không chỉ có giá trị nghệ thuật cao, mà còn chứa đựng tinh thần và văn hóa truyền thống của Việt Nam. Chúng đã được trưng bày và được nhiều người yêu nghệ thuật trong và ngoài nước đánh giá cao và ưa chuộng.
Sản phẩm của nghệ nhân ưu tú Tô Thanh Sơn rất được yêu thích
Sản phẩm của nghệ nhân ưu tú Tô Thanh Sơn đã thu hút sự quan tâm và yêu thích từ phía người tiêu dùng. Nhiều gian hàng ở các chợ gốm đã lựa chọn đặt hàng các sản phẩm mang thương hiệu của Tô Thanh Sơn để bán. “Có lẽ chính tôi đã bị thu hút bởi dòng gốm này từ lâu” – nghệ nhân Tô Thanh Sơn chia sẻ khi kể lại câu chuyện về việc tìm kiếm thương hiệu gốm sứ cho riêng mình với phóng viên báo Sức Khỏe & Đời Sống.
Việc phát triển gốm theo hướng dòng truyền thống đã thúc đẩy nghệ nhân Tô Thanh Sơn vào một cuộc dấn thân mới. Đó là sứ mệnh phục hồi những nền tảng nghệ thuật gốm của ông cha đã mai một hàng trăm năm qua.
Một trong những thách thức đầu tiên mà nghệ nhân đã đối mặt là việc chế tác đôi bình gốm men lam và dâng tiến tại đền thờ tổ gốm sứ Đặng Huyền Thông, tại quê hương gốm Chu Đậu, Hải Dương. Đây được xem là một thành công đáng chú ý khi Tô Thanh Sơn đã tái tạo chính xác màu men lam xám của người tiền nhiệm Đặng Huyền Thông vào thế kỷ 16.
Nhận định của nghệ nhân ưu tú Tô Thanh Sơn về đồ gốm sứ
Nghệ nhân ưu tú Tô Thanh Sơn đã chia sẻ nhận định của mình về đồ gốm sứ trong cuộc trò chuyện với báo chí:
“Gốm đã luôn là một trong những sản phẩm nghệ thuật trang trí được yêu thích nhất từ khi ra đời. Để tạo ra những tác phẩm gốm tuyệt vời, cần sự kết hợp hài hòa giữa tính năng và nghệ thuật, giữa đất, nước và đôi bàn tay khéo léo. Đối với tôi, một người thợ gốm giỏi không chỉ cần có đam mê và nhiệt huyết, mà còn quan trọng là đôi bàn tay khéo léo và sự hiểu biết sâu sắc về văn hóa dân tộc. Chúng tôi thường được gọi là con nhà nòi, vì từ khi còn nhỏ, tôi đã giúp bố mẹ làm nghề gốm và nghề này đã trở thành một phần không thể thiếu của cuộc đời tôi.
Sau khi hoàn thành nghĩa vụ quân sự vào đầu những năm 1980, tôi quyết định lập nghiệp bằng chính nghề của ông cha để lại. Tôi tập trung học hỏi và tích lũy kinh nghiệm từ các bậc tiền bối trong làng gốm. Mỗi người thầy đã truyền cho tôi những kiến thức quý báu, từ cách tạo dáng đến kỹ thuật làm men, làm màu và các bí mật về hỏa biến từ ngọn lửa trong lò nung. Tuy nhiên, đối mặt với thị trường và phương thức làm ăn thời kỳ bao cấp không phải là điều dễ dàng với những người trẻ chưa có kinh nghiệm như tôi.
Nhưng lúc ấy, tôi nhớ lại lời khuyên của người bạn và cũng là người thầy của mình – Giáo sư, họa sĩ Trần Khánh Chương, rằng: “Muốn nghề gốm trở nên bền vững và phát triển thì phải phát huy trên nền tảng gốm truyền thống”. Những lời khuyên ấy đã giúp tôi đi đúng hướng và định hình sự nghiệp của mình”.
Một góc phòng trưng bày gốm của nghệ nhân ưu tú Tô Thanh Sơn
Khi ghé thăm các phòng trưng bày gốm của nghệ nhân ưu tú Tô Thanh Sơn tại làng gốm Bát Tràng, Gia Lâm, Hà Nội. Du khách sẽ được trải nghiệm một không gian đậm chất thuần Việt và ngập tràn tinh thần nghệ thuật.
Khu trưng bày gốm của nghệ nhân Tô Thanh Sơn, mang tên Thuận An Đường, tỏa sáng với vẻ đẹp đậm đà văn hóa dân tộc. Bước chân qua cổng Thuận An Đường, du khách sẽ ngay lập tức cảm nhận được sự yên bình và ấm áp của không gian này. Các viên gạch Bát Tràng cổ kính, cây hoa giấy rực rỡ bên hiên nhà tạo nên một khung cảnh tuyệt vời, thú vị và thu hút.
Trong khuôn viên, các bức tranh gốm, các tượng gốm và cây cỏ được sắp xếp hài hòa, tạo nên một bức tranh sống động về văn hóa và nghệ thuật gốm Bát Tràng. Bên cạnh đó, trên một tấm bảng treo trên vách tường, nghệ nhân Tô Thanh Sơn đã chia sẻ: “…Từng góc nhìn, từng bước chân, toát lên được cái hồn cốt, cái tình người trong gốm. Với mong muốn mọi người khi ghé thăm đều cảm thấy như trở lại chốn quê dưới mái nhà xưa…”.
Những tác phẩm gốm sứ trưng bày tại Thuận An Đường đều là những bảo vật phục chế mang ngôn ngữ gốm Tô Thanh Sơn, thể hiện sự tài năng và tâm huyết của một người nghệ nhân với đất nước. Đặc biệt, chiếc chóe lớn màu men trà – một tác phẩm được chế tác nhân dịp kỷ niệm 1.000 năm Thăng Long – Hà Nội, vẫn được lưu giữ tại đây.
Nếu có cơ hội ghé thăm làng gốm Bát Tràng, du khách không nên bỏ lỡ cơ hội trải nghiệm tại Thuận An Đường. Đây không chỉ là nơi để thưởng thức trà, ngắm cây, mà còn là cơ hội để lắng nghe nghệ nhân Tô Thanh Sơn kể về câu chuyện gốm và giới thiệu về nghệ thuật gốm truyền thống của Việt Nam.
Cách nhận biết sản phẩm chính hãng của nghệ nhân Tô Thanh Sơn
Để nhận biết sản phẩm chính hãng của nghệ nhân Tô Thanh Sơn, bạn có thể xác định qua 2 cách sau:
- Logo đặc trưng: Mỗi sản phẩm của nghệ nhân Tô Thanh Sơn đều được trang bị một logo riêng. Logo này thường là hình ảnh giống như một chú chuồn chuồn, đặt ở vị trí rõ ràng trên sản phẩm. Logo là dấu hiệu nhận biết đặc trưng, giúp phân biệt sản phẩm chính hãng của nghệ nhân Tô Thanh Sơn với các sản phẩm giả mạo.
- Check mã QR code: Ngoài ra, một số sản phẩm cũng có thể được trang bị mã QR code dán dưới sản phẩm. Việc quét mã QR code này sẽ dẫn bạn đến thông tin chi tiết về sản phẩm, bao gồm cả thông tin về nghệ nhân Tô Thanh Sơn và xác nhận về tính chất chính hãng của sản phẩm.
Nghệ nhân Tô Thanh Sơn nổi tiếng với sự độc đáo, sáng tạo và khám phá trong việc phục dựng dòng gốm men rạn từ thế kỷ 19. Sản phẩm của ông thường mang đậm dấu ấn của men lam thời Nguyễn và men rạn cổ truyền, tạo nên một thương hiệu đích danh và đặc biệt trong làng nghề gốm Bát Tràng.
Lời kết: Gốm Sứ Hoàng Gia vừa tổng hợp đến bạn một số thông tin về nghệ nhân ưu tú Tô Thanh Sơn – Người “thu cả vũ trụ” vào một cái chén nhỏ. Chúng tôi mong rằng nội dung này đã giúp bạn phần nào hiểu rõ hơn về người nghệ nhân dị biệt, nhưng cực kỳ tài năng này!
